Omurgalı ve omurgasız canlılarda dolaşım sistemi
Vücutta kanı dolaştıran organların hepsi dolaşım sistemini teşkil eder. Yasısolucanlar (plathelminthes), süngerler ve selentereler gibi basit hayvanların dolaşım sistemleri yoktur, fakat yer solucanlarının vardır . Dolaşım sistemi olmayan hayvanlarda erimiş besin maddeleri, gazlar ve atık maddeler, dokulara yayılma (difüzyon) yoluyla girerler ve çıkarlar, bu da ancak yayılmanın çok kısa mesafede olması ya da dokuların besin ve oksijen ihtiyacının çok az olmasıyla mümkündür.
Vücut boşlukları olan, fakat dolaşım sistemi bulunmayan derisidikenliler ve yuvarlak solucanlar gibi hayvanlarda bazı besinlerin vb, iletimleri yayılma yoluyla olur. İletimin çoğu vücut boşluğunu dolduran sıvı içinde ve bu sıvıda, vücudun hareketleri bağırsak kasları ya da vücut boşluğunu kaplayan kılcıkların titreşimi sonucu meydana gelen akımlar sayesinde olur.
Omurgasızlarda başlıca iki dolaşım sistemi tipi gelişmiştir. Açık ve kapalı sistemler. İki tip arasında kesin bir ayrılık sınırı olmamakla beraber, omurgalılara özel olan kapalı dolaşım sisteminin evrimi, çeşitli hayvanların incelenmesi yoluyla, yaklaşık olarak takip edilebilir.
Yukarıda sözünü ettiğimiz, vücut boşluğu içerisindeki, sıvı dolaşımındaki bir ilerleme, bir çok küçük eklembacaklılarda görülebilir. Bunlarda bir dolaşım organı olan kalp vardır. Bu kalp genellikle vücudun üst tarafında bulunan uzun ve arka tarafı kapalı bir tüp şeklinde olup, bir atardamar ya da atardamarlarla başa doğru uzanır. Kalp kasılır ve kanı atardamara doğru iter. Kan vücudun sinüslerinden (kanla dolu boşluklardan) geri geldikten sonra kalp ceplerinde bulunan küçük küçük deliklerden tekrar kalbe girer.
Yengeç ve ıstakozlarda kalp, yukarıda anlatılanlarda daha kısalmış olup uzun atardamarlar kalpten geçerek boşluklara kan taşırlar. Bir çok karındanbacaklı yumuşakçalarda (mesela salyangozlarda) kanı kalpten vücuda taşıyan atardamarlar ve kalbe döndüren toplardamarlar vardır. Fakat atar ve toplardamarlarda sistem açıktır.
Omurgasızlarda yersolucanlarının dolaşım sistemi kapalıdır, çünkü bunlarda kanı toplayan ve dağıtan kan damarları, kılcal damarlar adı verilen küçük damarlarla birbirine bağlanmıştır. Bu suretle kan, vücut boşluklarındaki sıvıdan ayrı kalır. Üstte bulunan bir sırt damarı esas toplardamar ve altta bulunan karın damarı da kanı bağırsak, vücut çeperi ve boşaltım organlarına götüren esas atardamar ödevi görür. Solucanın baş tarafının uç kısmında bulunan beş çift “kalp”, kanı karın damarına pompalar ve sırt damarı kasılarak kanı kuyruk ucuna doğru iter.
Bütün omurgalı hayvanların kan sistemi kapalıdır. Kurbağalarda oksijenli, kan oksijensiz kandan hiç ayrılmaz ya da çok az ayrılır.İnsanlar gibi memeli canlılarda oksijeni azalmış kan vücuda dağılmadan önce akciğerlerden geçirilir. Dokularda atardamarlar kılcal damarlara ayrılır. kandaki besin, oksijen vb, bu kılcal damarlardan dokulara geçer, dokularda meydana gelmiş olan artık maddelerde gene kan tarafından alınır.