Denizlerin yapısı ve özellikleri:
Güneş sistemindeki gezegenler arasında, denizi olan tek gezegenin dünya olduğu sanılmaktadır. Bunun neden böyle olduğunu anlayabilmek için, şu üç soruyu yerinde incelemek gerekir.
1 — Deniz yatakları neden meydana gelmiştir?
Yer kabuğunun dış kısmını meydana getiren kayalar, kimyasal bileşimleri bakımından, aynı özellikte değildir. «Granit» adı verilen kayaların ağırlığı, ötekilere oranla daha azdır. Bu kayalar, yeryüzünün önemli bir bölümüne yayılmış bulunmaktadır. «Bazalt» kayaları ise, granitten daha geniş bire alana yayılmışlardır. Bunlar granitten daha ağırdır.
Yeryüzünden ancak bir kaç yüz kilometre derinlikte başlayan yer çekirdeği ise, bir sıvı niteliğindedir. 80. km kalınlığındaki kabuk kayaları, bu çekirdeğin yukarısında yüzer haldedir. Dolayısıyla, daha hafif olan granit kayaları da, bazalt kayalardan daha yüksekte yüzerler.
Bunu, suda yüzen aynı büyüklükteki bir mantarla bir tahta parçasına da benzetebiliriz. Mantar, hafif bir malzemeden oluştuğu için, tahtadan daha az batar; bundan dolayı da, tahtadan daha yüksekte durur. Böylece daha yüksekte duran granit tabaka anakaraları meydana getiri; daha aşağıda kalan bazalt tabakada, denizlerin yatağını teşkil eder. Böyle olmayıp da, bütün yer kabuğu aynı seviye de bulunsa idi, yeryüzü kalınlığı 2. kilometreye yaklaşan suların altında kalırdı.
2 — Denizler niçin suyla dolmuştur?
Okyanus yataklarının nasıl oluştuğunu bilmek, denizlerin nasıl meydana geldiğini öğrenmemize yetmez. Ay’da deniz yatağı olabilecek yerler vardır ama, bunlarda su yoktur. Önce suyun ilk kez nereden, nasıl meydana geldiğini araştıralım.
Lav gibi erimiş kayalar, sıvı haldeyken, soğuk ve katı halde olduklarından daha çok su tutabilirler. Bundan ötürü de, jeolojik çağlar boyunca, yer kabuğu soğurken, atmosfere boyuna su buharı yükselmiştir. Yanardağlar da yapılan araştırmalar, bu durumun bugünde devam ettiğini göstermiştir.
Burada, aklımıza bir soru geliyor: Ay’da da Dünya’daki gibi bir soğuma olayı geçtiği halde, orada neden su yoktur? Bunun nedeni de, Ay’ın yer çekiminin Dünya’nınkine oranla daha az olmasından ileri gelmektedir. Su molekülleri de, bütün öteki cisimler gibi, yer çekimi kanununa bağlıdır. Bunların püskürme hızı da, Dünya’daki yer çekimini yenecek güçte olmadığından, çekimden kurtularak, uzayda kaybolup gidemezler. Ay’da ise, bilindiği gibi, yer çekimi azdır. Bundan dolayı, buharlaşan su moleküllerini tutamaz. Bu moleküller de, daha başka gazlarla birlikte, uzayda kaybolup giderler.
3 — Denizlerin suyu neden tuzludur?
Denizlerdeki tuz, Dünya kabuğundaki volkanik kayaların, 2.000.000.000 yıl süren bir dönem boyunca erimesi sonucu meydana gelmiştir. Eriyen maddeler suların içinde kalmış, erimeyenleri de denizlerin diplerine inerek çökel kayaları meydana getirmişlerdir. Volkanik kayalarda bulunan ve erimeyen bütün elemanlar, deniz suyunda da vardır. Bugünde, akarsular, erimiş maddeleri ve tuzu, denizlere taşır dururlar.
Bütün bunlardan başka, deniz suyunda% 0,21 oranında başka maddeler de vardır. Ayrıca, azot, karbondioksit, oksijen gibi gazlar da, erimiş halde, deniz suyunda bulunur.